Năm 2011, chỉ sau một thời gian ngắn được bầu làm Tổng Bí thư tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI,  đã đến tham dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/3/1931 – 26/3/2011) và đón nhận Huân chương Sao vàng (lần 2). Tại đây, Tổng Bí thư đã có bài phát biểu căn dặn tuổi trẻ Việt Nam rèn đức, luyện tài, phát huy vai trò xung kích, đi đầu trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Tổng Bí thư đề nghị Đoàn Thanh niên tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương, đạo đức Hồ Chí Minh”, “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác”, tích cực  các điển hình tiên tiến để đông đảo thanh niên, thiếu nhi học tập, noi theo. Cùng đó, đi đầu trong xây dựng lối sống lành mạnh, kiên quyết đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực, chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng, ích kỷ; xứng đáng là tổ chức thanh niên cộng sản được mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.

 khẳng định: “Đảng, Nhà nước và Nhân dân luôn đánh giá cao công lao to lớn của thanh niên Việt Nam qua các thời kỳ cách mạng và dành sự quan tâm đặc biệt đối với thế hệ trẻ”. Đồng thời, tin tưởng rằng, tuổi trẻ Việt Nam sẽ làm hết sức mình, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân giữ vững các thành quả cách mạng, thực hiện bằng được mục tiêu cao cả: xây dựng Tổ quốc ta ngày càng hùng cường, đất nước ta ngày càng giàu mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu, như Bác Hồ hằng mong ước.

Tổng Bí thư đề nghị, tuổi trẻ Việt Nam ở mọi miền Tổ quốc và ở nước ngoài hãy cùng nhau rèn đức, luyện tài, phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ra sức học tập, rèn luyện, tiếp thu tinh hoa văn hóa, khoa học, công nghệ hiện đại của nhân loại để trở thành một lớp người mới, một nguồn nhân lực có tri thức, chất lượng cao, cống hiến xây dựng đất nước phát triển nhanh và bền vững.

Với quan điểm này, tại Đại hội đại biểu Hội Liên hiệp  Việt Nam lần thứ VII, nhiệm kỳ 2014 – 2019, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp tục căn dặn tổ chức Đoàn làm tốt công tác giáo dục, định hướng thanh niên, góp phần xây dựng một lớp thanh niên mới có tâm, có trí, có tài, có tính tự trọng và tự chủ.

Theo Tổng Bí thư, có “tâm” là có lòng yêu nước, yêu chế độ; yêu thương bản thân, gia đình; sống có văn hoá, nghĩa tình, giàu lòng nhân ái, vì mọi người.

Có “trí” là có kiến thức, vững về chuyên môn, nghiệp vụ; hiểu biết về lịch sử, kinh tế, văn hoá, xã hội,...

Có “tài” là có năng lực làm việc, khả năng sáng tạo; dám nghĩ, biết làm, tìm tòi và làm chủ khoa học công nghệ hiện đại.

“Tự trọng” là có ý thức giữ gìn nhân cách, hình ảnh tốt đẹp của bản thân, của cộng đồng, của đất nước; biết gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc.

“Tự chủ” là có khả năng tư duy độc lập, làm chủ bản thân; có “sức đề kháng”, biết chọn lọc điều hay, lẽ phải; học tập, lao động, cống hiến bằng chính năng lực của bản thân, không bị tác động bởi những âm mưu và hành vi xấu, độc, tiêu cực.

Tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ X (diễn ra tháng 12/2012), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu quan trọng, nhấn mạnh: “Thanh niên mạnh thì dân tộc mới mạnh”, “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc”. Tổng Bí thư cũng chỉ ra những nhiệm vụ trọng tâm của công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay; bày tỏ mong muốn mỗi thanh niên và tổ chức Đoàn cần nhận thức sâu sắc hơn nữa vị trí, vai trò và sứ mệnh của mình, có “Tâm trong - Trí sáng - Hoài bão lớn”, đi đầu trong cuộc đấu tranh chiến thắng nghèo nàn, lạc hậu, đáp ứng yêu cầu cách mạng trong tình hình mới, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Phát biểu tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII, nhiệm kỳ 2022 – 2027 (diễn ra tháng 12/2022), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh và truyền thông điệp về tinh thần “Tiên phong” của người trẻ. “Nói đến xung kích của tuổi trẻ trong phong trào hành động cách mạng, tôi muốn nhấn mạnh và nhắn gửi tới thế hệ trẻ cả nước hai chữ "Tiên phong". Đoàn thanh niên của chúng ta là Đoàn thanh niên tiên phong; tờ báo chính thống của Đoàn ta cũng mang tên "Tiền phong", Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói và nêu “5 tiên phong” của thanh niên.

Thanh niên phải tiên phong trong việc trau dồi đạo đức cách mạng với tinh thần khiêm tốn, giản dị, cầu tiến bộ; dưỡng tâm trong, rèn trí sáng, xây hoài bão lớn; phải có khát vọng vươn lên để cống hiến và coi đó là lẽ sống của mình.

Thanh niên phải tiên phong trong học tập, rèn luyện để có trình độ chuyên môn cao, có năng lực thực tiễn giỏi, là những người đi đầu, tích cực nhất trong hội nhập sâu rộng với thế giới.

Thanh niên phải tiên phong trong lao động, sản xuất, sáng tạo, thực hiện chủ trương đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia; phát triển kinh tế số trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Thanh niên phải tiên phong,  trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị; trong những việc khó, việc mới; sẵn sàng chia sẻ vì cộng đồng; xung phong đến với những vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn; đến với những người nghèo, người yếu thế; sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì mà Tổ quốc cần.

Thanh niên phải tiên phong trong việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, dân tộc; giữ vững an ninh chính trị và trật tự, an toàn xã hội.

Đối với Đoàn Thanh niên, Tổng Bí thư dành nhiều tình cảm, gửi gắm nhiều niềm tin yêu kỳ vọng để tổ chức Đoàn phát triển.

Tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XI, nhiệm kỳ 2017 – 2022 (diễn ra tháng 12/2017), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, giáo dục lý tưởng cách mạng, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống văn hoá cho thế hệ trẻ vừa là nhiệm vụ cấp thiết trước mắt, thường xuyên, vừa là nhiệm vụ cơ bản, chiến lược, lâu dài, đòi hỏi phải có sự quan tâm, đầu tư thoả đáng.

Theo Tổng Bí thư, đầu tư cho giáo dục, trong đó, có giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá cho thế hệ trẻ là đầu tư cho phát triển, đầu tư cho tương lai của đất nước. Đây là nhiệm vụ của toàn Đảng, của các cấp, các ngành, đoàn thể, gia đình và toàn xã hội, trong đó  có vai trò đặc biệt quan trọng. Đoàn cần tập hợp, giáo dục thanh niên, khơi dậy và thúc đẩy trong mỗi bạn trẻ lòng yêu nước, tự hào dân tộc, lý tưởng cách mạng, kiên định niềm tin vào chế độ, tiếp nối xứng đáng truyền thống cha anh.

Nhắc lại câu nói bất hủ của anh hùng Lý Tự Trọng - Người Đoàn viên đầu tiên của Đoàn thanh niên Cộng sản nước ta: "Con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác", Tổng Bí thư khẳng định câu nói này đã trở thành tuyên ngôn, lẽ sống của tuổi trẻ Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh.

Tổng Bí thư cho rằng, ngày nay, lý tưởng cách mạng của thanh niên là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, phấn đấu xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng, của dân tộc.

Tổng Bí thư đặc biệt nhấn mạnh, Đoàn cần định hướng giáo dục thanh niên Việt Nam tránh tình trạng “nhạt Đảng”, "khô Đoàn", “xa rời chính trị" trong một bộ phận thanh niên. “Đặc biệt, Đoàn cần định hướng, giáo dục thanh niên giữ vững bản lĩnh cách mạng, có ý thức nhạy bén chính trị, tích cực đấu tranh ngăn chặn, phản bác những thông tin và luận điệu sai trái, tăng sức đề kháng cho thanh niên trước những biểu hiện tiêu cực, mặt trái của xã hội và sự chống phá, xuyên tạc của các thế lực thù địch, nhất là trên mạng xã hội; tránh tình trạng "nhạt Đảng", "khô Đoàn", "xa rời chính trị"”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói.

Tổng Bí thư căn dặn: Là tuổi trẻ, cán bộ Đoàn phải có tinh thần ham học hỏi, cầu tiến bộ, không ngừng tu dưỡng bản thân về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và năng lực công tác; thực sự là người bạn gần gũi của thanh niên, không kiêu căng, tự mãn, xa rời thanh niên, xa rời thực tiễn; không để bị suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

“Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh phải thực sự là tấm gương trong sáng, là môi trường thử thách, nghĩa tình để cán bộ đoàn rèn luyện bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, tác phong công tác, chuyên môn, nghiệp vụ, tạo nguồn cán bộ trẻ có chất lượng cho Đảng”, Tổng Bí thư căn dặn Đoàn Thanh niên.

Tại Đại hội Thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác lần thứ IV (tháng 8/2016), Tổng Bí thư nhấn mạnh về vai trò tiên phong, gương mẫu của thanh niên. “Dù ở vị trí nào, làm công việc gì, tất cả đều có một mẫu số chung, tiêu chí chung: đó là thực sự đóng được vai trò tiên phong, gương mẫu. Tiên phong có nghĩa là đi trước, đi đầu; gương mẫu tức là làm mẫu, làm gương cho người khác noi theo”, Tổng Bí thư nói.

Theo Tổng Bí thư, thanh niên phải tiên phong cả về tư tưởng, sự hiểu biết và về hành động thực tế; những nơi nào khó khăn nhất, gian khổ nhất, hy sinh nhiều nhất thì cần sự có mặt của thanh niên.Gương mẫu cả trong việc làm, trong đời sống thường ngày, từ phẩm chất đạo đức, lối sống, tác phong, cư xử đều phải gương mẫu. Nếu làm khoa học, làm quản lý, làm lãnh đạo thì phải lao tâm khổ tứ, ngày đêm suy nghĩ, trăn trở, tìm mọi cách sáng tạo để thúc đẩy công việc. Nếu là người lao động bình thường thì hết lòng, hết sức tận tuỵ để đạt năng suất, chất lượng, hiệu quả cao nhất, đóng góp được nhiều nhất. Ai làm được điều đó thì đều là vẻ vang.

Tại buổi gặp mặt đảng viên trẻ tiêu biểu toàn quốc học tập và làm theo lời Bác nhân 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư đã có những “lời tâm sự thật sự từ đáy lòng mình” đầy thấm thía về “tiên phong”, “gương mẫu”, về “đức” và “tài”.

“Muốn tiên phong, gương mẫu thì cần rất nhiều thứ. Các đồng chí đã có nhiều phong trào, trong Điều lệ Đoàn, phương hướng công tác mà Ban Chấp hành T.Ư Đoàn đề ra, Đảng đề ra. Có phải chăng chỉ cần hai thứ: Phải có đức, phải có tài. Đức đi đôi với tài nhưng đức phải là gốc, đức phải trước tiên”, Tổng Bí thư nói với thanh niên.

Theo Tổng Bí thư, muốn làm tốt nhiệm vụ của mình mà lại ở vai trò tiên phong, gương mẫu thì càng phải có đức và có tài, vừa có tài, vừa có đức. Người không có tài thì không làm được việc gì cả, nhưng có tài mà không có đức thì phá cả cách mạng”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh.

“Đức không phải chỉ là ăn ở, đối xử với nhau hằng ngày (cái đó là lẽ thông thường), đức là sự trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với Nhân dân, đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên tối cao, làm cái gì cũng phải vì đất nước, vì Tổ quốc này, đừng nghĩ đến mình vội”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh.

Tổng Bí thư bày tỏ hy vọng và mong muốn, các đảng viên trẻ tiêu biểu tham gia buổi gặp mặt trong tương lai sẽ có nhiều đồng chí vào Ban Chấp hành Trung ương. “Nhưng không phải vì vào Trung ương để cho nó oai, hay vào Trung ương để kiếm chác cái gì mà vào Trung ương để hy sinh, để cống hiến, để phấn đấu, để trưởng thành hơn nữa, làm cho Đảng ta mạnh lên”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói với các đảng viên trẻ tiêu biểu.

Trong các bài phát biểu tại các sự kiện quan trọng của Đoàn, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng luôn đặt niềm tin yêu, kỳ vọng lớn lao vào thanh niên. Trong các bài phát biểu, Tổng Bí thư luôn khẳng định thanh niên là đội hậu bị tin cậy của Đảng, là đội xung kích của cách mạng; rường cột của quốc gia. Tại Lễ kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập  cộng sản Hồ Chí Minh (26/3/1931 - 26/3/2021), Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Thanh niên có mạnh thì dân tộc mới mạnh; trong sức mạnh của dân tộc có sức mạnh của thanh niên. Trong suốt chiều dài lịch sử của đất nước, thanh niên luôn nêu cao truyền thống yêu nước, chí khí anh hùng, bất khuất của dân tộc, hăng hái đi tiên phong trên mọi lĩnh vực, có nhiều cống hiến to lớn vào sự nghiệp dựng nước và giữ nước”.

Theo Tổng Bí thư, lịch sử nước ta đã từng dành những trang chói lọi cho tuổi trẻ; và tiền đồ xán lạn của dân tộc đang nằm trong tay và chờ đón các bạn trẻ. Đảng ta đã nhiều lần xác định: Thanh niên là lực lượng nòng cốt của dân tộc, là chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực bảo đảm cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh chăm lo cho thanh niên, công tác thanh niên là trách nhiệm của Đảng và cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội, từng gia đình. Vì vậy, Tổng Bí thư đề nghị các cấp uỷ đảng, chính quyền, các ban, bộ, ngành, đoàn thể cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn và phối hợp thực hiện thật tốt công tác thanh niên. Đồng thời, tiếp tục quan tâm, hỗ trợ, tạo điều kiện, cơ chế thuận lợi để tổ chức Đoàn và thanh niên lao động, rèn luyện, xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn, xây dựng đội ngũ cán bộ Đoàn, cán bộ trẻ nhiệt huyết, bản lĩnh, mẫu mực, có năng lực dẫn dắt, truyền cảm hứng.

Trong dấu mốc lịch sử đáng nhớ kỷ niệm 90 năm thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhắc nhở và mong các bạn trẻ, đặc biệt là các bạn đoàn viên, đảng viên trẻ hãy luôn luôn ghi nhớ ý nghĩa của chiếc huy hiệu mà các bạn đang đeo trang trọng trên ngực áo với lời Bác kính yêu căn dặn "Tay cầm cờ đỏ sao vàng tiến lên". “Hãy luôn xung kích tiến lên trong học tập, lao động, sản xuất, chiến đấu, góp sức xây dựng quê hương, đất nước ta ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn, xứng đáng với kỳ vọng và niềm tin yêu của Đảng, Bác Hồ và nhân dân cả nước đối với thế hệ trẻ”, Tổng Bí thư nhắn nhủ thế hệ trẻ.

Tổng Bí thư cũng luôn quan tâm, đề nghị các cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể nhân dân các cấp cần quán triệt sâu sắc, nâng cao nhận thức, trách nhiệm đối với việc chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục và phát huy vai trò, tiềm năng của thế hệ trẻ. “Chúng ta phải tin tưởng ở thanh niên, mạnh dạn giao nhiệm vụ cho thanh niên, tạo điều kiện thuận lợi và cổ vũ thanh niên học tập, rèn luyện, phấn đấu trưởng thành, đóng góp nhiều nhất cho đất nước”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XI.

Tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII, Tổng Bí thư tiếp tục khẳng định: Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta hết sức coi trọng, đặt niềm tin sâu sắc vào lực lượng thanh niên và tổ chức Đoàn. “Song, bản thân thanh niên và tổ chức Đoàn cũng cần nhận thức sâu sắc hơn nữa vị trí, vai trò và sứ mệnh quan trọng của mình, nâng cao hơn nữa ý thức trách nhiệm, không ngừng nỗ lực, phấn đấu học tập, tu dưỡng, rèn luyện, nâng cao trình độ tri thức, đạo đức cách mạng để thực hiện bằng được sứ mệnh lịch sử, đi đầu trong sự nghiệp đổi mới, sáng tạo, thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta giữ vững các thành quả của cách mạng, thực hiện bằng được mục tiêu cao cả: Xây dựng Tổ quốc ta ngày càng hùng cường; Đất nước ta ngày càng giàu mạnh; Nhân dân ta ngày càng hạnh phúc; Dân tộc ta ngày càng vẻ vang, ngẩng cao đầu sánh vai với các cường quốc năm châu trên thế giới”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng căn dặn và đặt niềm tin yêu, kỳ vọng vào sứ mệnh của thanh niên.